با رشد سریع استفاده از شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و تیک‌تاک در بین نوجوانان، تحقیقات نشان داده‌اند که این فضاها تاثیرات عمیقی بر سلامت روان جوانان دارند. با آنکه این پلتفرم‌ها برای ارتباط اجتماعی طراحی شده‌اند، استفاده بیش از حد از آن‌ها می‌تواند موجب افزایش اضطراب، افسردگی و کاهش اعتماد به نفس شود. در این مقاله به بررسی اثرات شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان نوجوانان می‌پردازیم و راهکارهایی برای کاهش این اثرات منفی ارائه می‌کنیم. قبل تر در مجله ویموند درباره اظطراب در نوجوانان به صورت کامل در مقاله‌ای جداگانه توضیح داده‌ایم.
تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان نوجوانان
1. اضطراب اجتماعی و ترس از دست دادن (FOMO)
“ترس از دست دادن” یا FOMO به معنای نگرانی از دست دادن فرصت‌ها، تجربیات یا رویدادهای مهم در زندگی دیگران است که در شبکه‌های اجتماعی به‌شدت تشدید می‌شود. نوجوانان ممکن است با دیدن پست‌ها و استوری‌های دوستان خود که به مکان‌های شگفت‌انگیز سفر کرده‌اند یا فعالیت‌های هیجان‌انگیزی انجام داده‌اند، دچار حس عقب‌افتادگی شوند. این نگرانی باعث می‌شود آن‌ها به طور مداوم در حال چک کردن شبکه‌های اجتماعی باشند، تا مبادا اتفاق مهمی را از دست بدهند. برای مثال، نوجوانی که در یک مهمانی دعوت نشده، با دیدن تصاویر آن در اینستاگرام احساس می‌کند از جمع دوستان خود جا مانده و ارزش اجتماعی او کاهش یافته است، که این وضعیت می‌تواند منجر به اضطراب و کاهش اعتماد به نفس او شود
2. مقایسه اجتماعی و کاهش اعتماد به نفس
شبکه‌های اجتماعی به شدت زمینه‌ی مقایسه اجتماعی را فراهم می‌کنند، زیرا نوجوانان می‌توانند به راحتی ظاهر، سبک زندگی، و حتی دستاوردهای خود را با دیگران مقایسه کنند. این مقایسه، به ویژه در بستر اینستاگرام، نوجوانان را به احساسات منفی نسبت به ظاهر خود یا سبک زندگی‌شان سوق می‌دهد. برای مثال، یک نوجوان ممکن است با دیدن تصاویر افرادی با اندام ایده‌آل یا زندگی لوکس احساس کند که از این لحاظ کمبود دارد. این مقایسه‌ها اغلب به دلیل استفاده از فیلترها و ویرایش‌های مختلف، از واقعیت دور هستند، اما نوجوانان که هنوز مهارت‌های قضاوت انتقادی کمتری دارند، این تصاویر را به‌عنوان واقعیت قبول می‌کنند و این مساله می‌تواند اعتماد به نفس آن‌ها را به شدت کاهش دهد
3. کم‌خوابی و خستگی مفرط
استفاده از تلفن همراه و چک کردن شبکه‌های اجتماعی قبل از خواب می‌تواند موجب کاهش کیفیت خواب شود، زیرا نور آبی صفحه‌نمایش، تولید هورمون ملاتونین (که تنظیم‌کننده خواب است) را مختل می‌کند. نوجوانانی که به طور مداوم در حال چک کردن تلفن همراه خود هستند، معمولاً خواب عمیق و کافی ندارند و این امر می‌تواند منجر به خستگی، کاهش تمرکز و حتی اضطراب بیشتر شود. برای مثال، نوجوانی که شب‌ها چندین بار برای چک کردن اعلان‌های شبکه‌های اجتماعی از خواب بیدار می‌شود، در طول روز احساس خستگی کرده و نمی‌تواند به درستی روی درس‌ها و فعالیت‌های روزمره تمرکز کند
4. آزار و اذیت سایبری
شبکه‌های اجتماعی، علی‌رغم فواید ارتباطی، بستر مناسبی برای آزار و اذیت سایبری فراهم می‌کنند. نظرات منفی، پیام‌های توهین‌آمیز و حتی تهدیدات آنلاین می‌توانند تأثیرات عمیقی بر روان نوجوانان بگذارند. آزار سایبری به ویژه در دوران نوجوانی، زمانی که افراد به دنبال تایید اجتماعی و دوست‌یابی هستند، می‌تواند مخرب باشد و منجر به اضطراب و حتی افسردگی شود. برای مثال، نوجوانی که به دلیل ظاهر یا نظرات خود در فضای مجازی مورد تمسخر یا توهین قرار می‌گیرد، ممکن است از لحاظ اجتماعی منزوی شود و به طور مداوم احساس ناامنی و اضطراب کند. بسیاری از نوجوانان به دلیل ترس از آزار سایبری، در مواقعی به تنهایی با این مسائل روبرو می‌شوند که این انزوا می‌تواند اثرات منفی بلندمدتی داشته باشد
راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی
کاهش زمان استفاده از شبکه‌های اجتماعی
کاهش زمان استفاده از شبکه‌های اجتماعی و تعیین محدودیت زمانی برای آن‌ها می‌تواند به کاهش اضطراب و افزایش تمرکز کمک کند. بهتر است نوجوانان به جای استفاده بی‌رویه از این شبکه‌ها، زمان خود را به فعالیت‌های مفید دیگری مانند ورزش، مطالعه و یا هنر اختصاص دهند.
افزایش آگاهی و سواد رسانه‌ای
آگاهی از تأثیرات منفی شبکه‌های اجتماعی و داشتن سواد رسانه‌ای می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا درک بهتری از محتوای نمایش داده شده در فضای مجازی داشته باشند و به جای مقایسه خود با دیگران، روی نقاط قوت شخصی خود تمرکز کنند.
ارتباطات واقعی و تعاملات اجتماعی حضوری
یکی از بهترین راه‌ها برای کاهش اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی، تقویت ارتباطات واقعی است. تشویق نوجوانان به دیدار حضوری با دوستان و شرکت در فعالیت‌های گروهی باعث افزایش اعتماد به نفس و بهبود سلامت روان آن‌ها می‌شود.
تنظیم برنامه خواب
برنامه‌ریزی دقیق برای خواب و دوری از صفحه نمایش در ساعات پایانی شب می‌تواند به بهبود کیفیت خواب نوجوانان کمک کند و استرس ناشی از استفاده از شبکه‌های اجتماعی را کاهش دهد. بهتر است نوجوانان از تلفن همراه و سایر دستگاه‌های الکترونیکی حداقل یک ساعت پیش از خواب دوری کنند.
پشتیبانی و گفتگو با والدین و مشاوران
والدین نقش مهمی در سلامت روان نوجوانان دارند. صحبت با والدین یا مشاوران روان‌شناس و دریافت پشتیبانی از آن‌ها می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا با مشکلات روانی و اضطراب‌های ناشی از شبکه‌های اجتماعی بهتر مقابله کنند.
نتیجه‌گیری
شبکه‌های اجتماعی با وجود امکانات و ارتباطات جدیدی که به زندگی افراد اضافه کرده‌اند، می‌توانند تهدیدی جدی برای سلامت روان نوجوانان محسوب شوند. افزایش اضطراب، افسردگی و کاهش اعتماد به نفس از جمله اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی است که می‌تواند زندگی نوجوانان را تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، آگاهی از این اثرات منفی و اتخاذ راهکارهای مناسب، مانند کاهش زمان استفاده از شبکه‌ها، تقویت ارتباطات حضوری و پشتیبانی روان‌شناسی، می‌تواند به نوجوانان کمک کند تا تأثیرات منفی این فضاها را به حداقل برسانند و سلامت روان خود را حفظ کنند.
